Kaj je novega v avtobiografiji? Kulturni prelom v poljskih literarnih raziskavah in osebnodokumentarna literatura
DOI:
https://doi.org/10.57589/srl.v73i3.4238Ključne besede:
poljska književnost, avtobiografija, osebnodokumentarna literatura, kulturna literarna teorijaPovzetek
Prispevek obravnava nekatere pojave s področja avtobiografije, kot jih vidi poljska literarna veda oz. tisti njen del, ki uporablja metodološke postopke, izoblikovane v okviru kulturne literarne teorije. Avtor skuša predstaviti značilne elemente avtobiografije ter preobrazbe, ki so se zgodile na tem področju, in ugotavlja, da je v njem prišlo do oživitve, kar kažejo vse številnejše objave avtobiografij, pa tudi rastoče zanimanje literarnih raziskovalcev za to obliko literarne izpovedi. V prispevku so prikazana najpomembnejša načela kulturne literarne teorije ter po avtorjevi oceni najzanimivejši primeri njene uporabe pri analizi avtobiografskega gradiva.
Literatura
Izabella Adamczewska-Baranowska, 2021: Autonaturografie. Biopoetyki immersyjnego piśmiennictwa przyrodniczego (Zajączkowska, Brach-Czaina, Tsing, Macdonald). Er(r)go. Teoria–Literatura–Kultura 43/2. 229–49.
Doris Bachmann-Medick, 2006: Cultural Turns. Neuorientierungen in den Kulturwissenschaften. Hamburg: Rowohlt (pol. 2012: Cultural turns. Nowe kierunki w naukach o literaturze. Prev. Krystyna Krzemieniowa. Warszawa: Oficyna naukowa).
Daniel Beauvois, 2005: Trójkąt ukraiński. Szlachta, carat i lud na Wołyniu, Podolu i Kijowszczyźnie 1793–1914. Prev. Krzysztof Rutkowski. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Pierre Bourdieu, 2004: Rozum praktyczny. O teorii działania. Prev. Joanna Stryjczyk. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Pierre Bourdieu, Jean-Claude Passeron, 1970: La Reproduction. Éléments pour une théorie du système d'enseignement. Paris: Les Éditions de minuit (pol. 1990: Reprodukcja. Elementy teorii systemu nauczania. Prev. Elżbieta Neyman. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN).
Anna Burzyńska, Michał Paweł Markowski, 2006: Teorie literatury XX wieku. Podręcznik. Kraków: Znak.
Michel de Certeau, 1980: L’Invention du quotidien. Paris: Gallimard (pol. 2008: Wynaleźć codzienność. Sztuki działania. Prev. Katarzyna Thiel-Jańczuk, Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego).
Małgorzata Czermińska, 1987: Autobiografia i powieść, czyli pisarz i jego postacie. Gdańsk: Wydawnictwo Morskie.
Małgorzata Czermińska, 2020: Autobiograficzny trójkąt (świadectwo, wyznanie i wyzwanie). Kraków: Universitas.
Aleksander Fiut, 2003: Polonizacja? Kolonizacja? Teksty Drugie 6. 150–6. Na spletu.
Michel Foucault, 1975: Surveiller et punir. Naissance de la prison. Paris: Gallimard (pol. 1998b: Nadzorować i karać. Narodziny więzienia. Prev. Tadeusz Komendant. Warszawa: Fundacja Aletheia).
Michel Foucault, 1982: Subject and Power. Critical Inquiry 4. 777–95. (pol. 1998a: Podmiot i władza. Lewą Nogą 9. 174–92).
Agnieszka Gajewska, 2010: Zwrot biograficzny w krytyce feministycznej. 20 lat literatury polskiej. 1989–2009. Idee, ideologie, metodologie. Ur. Arleta Galant, Inga Iwasiów. Szczecin: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego. 97–106.
Arleta Galant, 2010: Prywatne, publiczne, autobiograficzne. O dziennikach i esejach Jana Lechonia, Zofii Nałkowskiej, Marii Kuncewiczowej i Jerzego Stempowskiego. Warszawa.
Clifford Geertz, 1973: Thick Description: Toward an Interpretive Theory of Culture. Theory of Culture the Interpretation of Cultures: Selected Essays. New York: Basic Books, Inc., Publishers. 3–32. (pol. 2003: Opis gęsty – w stronę interpretatywnej teorii kultury. Badanie kultury. Elementy teorii antropologicznej. Ur. Marian Kempny, Ewa Nowicka. Prev. Sławomir Sikora. Warszawa: PWN).
Leigh Gilmore, 1994: Autobiographics: A Feminist Theory of Women's Self-Representation. Ithaca: Cornell UP.
Maria Gołębiewska, 2016: Naturalizacja mitu według Rolanda Barthes’a. Imperium Rolanda Barthes’a. Ur. Anna Grzegorczyk, Agnieszka Kaczmarek, Katarzyna Machtyl. Poznań: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. 81–94.
Ewa Graczyk, Monika Graban-Pomirska, Magdalena Horodecka, Monika Żółkoś (ur.), 2015: Białe maski/szare twarze. Ciało, pamięć, performatywność w perspektywie postzależnościowej. Kraków: Universitas.
Anna Grzegorczyk, 2016: Utrata i odzyskiwanie podmiotu. Roland Barthes i Paul Ricoeur w optyce humanistyki obecności. Imperium Rolanda Barthes’a. Ur. Anna Grzegorczyk, Agnieszka Kaczmarek, Katarzyna Machtyl. Poznań: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. 39–50.
Aleksandra Grzemska, 2023: Czytanie ciała (i) rzeki. O autoetnograficznych praktykach pisarskich Małgorzaty Lebdy. Autobiografia. Literatura. Kultura. Media 2/21. 87–100.
Aleksandra Grzemska, Inga Iwasiów (ur.), 2018: Polityki relacji w literaturze kobiet po 1945 roku. Szczecin: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego.
Artur Hellich, 2018: Gry z autobiografią: przemilczenia, intelektualizacje, parodie. Warszawa: Instytut Badań Literackich.
Marianne Hirsch, 1997: Family Frames. Photography, Narrative, and Postmemory. Cambridge: Harvard University Press, Cambridge 1997 (Prevod enega poglavja na poljščino: 2010: Żałoba i postpamięć. Prev. Katarzyna Bojarska. Teoria wiedzy o przeszłości na tle współczesnej humanistyki. Ur. Ewa Domańska. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie. 417–75).
Inga Iwasiów, 2008: Prywatne/publiczne. Gatunki pisarstwa kobiecego. Szczecin: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego.
Inga Iwasiów, 2013: Granice. Polityczność prozy i dyskursu kobiet po 1989 roku. Szczecin: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego.
Inga Iwasiów, 2021: Humanistyka, zmiana, autobiografia. Studium przypadku osobistego. Acta Universitatis Lodziensis. Folia Litteraria Polonica 1/60. 15–31. Na spletu.
Maria Janion, 2006: Niesamowita Słowiańszczyzna: fantazmaty literatury. Kraków: Wydawnictwo Literackie.
Jerzy Jarzębski, 1981: Kariera „autentyku”. Ruch Literacki 2. 113–28.
Edward Kasperski, 2001: Autobiografia: sytuacja i wyznaczniki formy. Autobiografizm. Przemiany – formy – znaczenia. Ur. Hanna Gosk, Andrzej Zieniewicz. Warszawa: Dom Wydawniczy „Elipsa”. 9–34.
Dawid Kobiałka, 2015: Biografia rzeczy jako sposób interpretowania roli i znaczenia dziedzictwa. Z rzeką w tle. Biografia Śluzy Katedralnej / Framed by the River. The Biography of the Cathedral Lock. Ur. Michał Kępski. Poznań: Centrum Turystyki Kulturowej „Trakt”. 44–9. Na spletu.
Igor Kopytoff, 2004: Kulturowa biografia rzeczy: utowarowienie jako proces. Prev. Ewa Klekot. Badanie kultury. Elementy teorii antropologicznej. Kontynuacje. Ur. Marian Kempny, Ewa Nowicka. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Jarosław Kurski, 2022: Dziady i dybuki. Warszawa: Wydawnictwo „Agora”.
Michał Paweł Markowski, 2006: Kulturowa teoria literatury. Teorie literatury XX wieku. podręcznik. Avt. Anna Burzyńska, Michał Paweł Markowski. Kraków: Znak. 519–48.
Magdalena Marszałek, 2004: „Życie i papier”. Autobiograficzny projekt Zofii Nałkowskiej. „Dzienniki” 1899–1954. Uvod German Ritz. Kraków: Universitas.
Mateusz Adam Michalski, 2021: Rzeczy osierocone, czyli autobiografizm przemilczany Rzeczy, których nie wyrzuciłem. Autobiografia. Literatura. Kultura. Media 1/16. 195–205.
Anna Nasiłowska, 2018: Przełom anty-antybiograficzny. Nowa Dekada 2/3. 8–11.
Ryszard Nycz, 1994: Tropy „ja”. Koncepcje podmiotowości w literaturze polskiej ostatniego stulecia. Teksty Drugie 2. 7–27.
Ryszard Nycz, 2012: Poetyka doświadczenia. Teoria – nowoczesność – literatura. Warszawa: Wydawnictwo IBL.
Józef Olejniczak, 1984: Esej i dziennik na emigracji. Literatura emigracyjna 1939–1989. Ur. Marek Pytasz. Katowice: Śląsk. 226–60.
Bjørnar Olsen, 2010: In Defense of Things: Archaeology and the Ontology of Objects. Lanham: Rowman & Littlefield Publishers (pol. 2013: W obronie rzeczy. Archeologia i ontologia przedmiotów. Prev. Bożena Shallcross. Warszawa: Instytut Badań Literackich).
Anna Pekaniec, 2013: Czy w tej autobiografii jest kobieta? Kobieca literatura dokumentu osobistego od początku XIX wieku do wybuchu II wojny światowej. Kraków: Księgarnia Akademicka.
Anna Pekaniec, 2018: Autobiografia i epistolografia w perspektywie kulturowej teorii literatury. Literatura polska i perspektywy nowej humanistyki. Ur. Romuald Cudak, Karolina Pospiszil. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego. 254–65.
Anna Pekaniec, 2020: Autobiografki. O literaturze dokumentu osobistego kobiet. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Tomasz Rakowski, 2008: Przemiany, przesunięcia, przedmioty przejściowe. Antropologia rzeczy 55–72. Na spletu.
Paweł Rodak, 2009: Prawda w dzienniku osobistym. Teksty Drugie 4. 23–38.
Jan Sowa, 2011: Fantomowe ciało króla. Peryferyjne zmagania z nowoczesną formą. Kraków: Universitas.
Aleksandra Szczepan, Robert Kusek, 2021: „Nie zdołam wejść w jej buty ani los.” O biografii jako auto/biografii w twórczości drugiego pokolenia. Er(r)go. Teoria–Literatura–Kultura 2. 207–27.
Ewa Thompson, 2000: Imperial Knowledge: Russian Literature and Colonialism. Westport–London: Greenwood (pol. 2000: Trubadurzy imperium. Literatura rosyjska i kolonializm. Prev. Anna Sierszulska. Kraków: Universitas).
Agata Tuszyńska, 2010: Oskarżona: Wiera Gran. Kraków: Wydawnictwo Literackie; Warszawa: DiG.
Karolina Wawer, 2018: Drugi plan. Twórczość Wiesława Myśliwskiego w perspektywie postkolonialnej. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Szymon Wróbel, 2012: Efekt interpelacji. Teksty Drugie 3. 22–33. Na spletu.
Roman Zimand, 1990: Diarysta Stefan Ż. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Prenosi
Objavljeno
Kako citirati
Številka
Rubrike
Licenca
Avtorske pravice (c) 2025 Michał Kopczyk
To delo je licencirano pod Creative Commons Priznanje avtorstva 4.0 mednarodno licenco.
Slavistična revija (http://www.srl.si) is distributed under
Creative Commons, attribution 4.0 international.
Slavistična revija publishes fully open access journals, which means that all articles are available on the internet to all users immediately upon publication. Non-commercial use and distribution in any medium is permitted, provided the author and the journal are properly credited.
