Dwa południowosłowiańskie herpetonimy w oświetleniu językoznawczym i etnograficznym (psł. *korvosъsъ ‘wąż Eskulapa’, *guja ‘wąż, żmija’)
DOI:
https://doi.org/10.57589/srl.v71i4.4126Ključne besede:
lexical archaisms, ethnographic data, Proto-Slavic heritage, Slavic folk beliefs, cow-suckling snakesPovzetek
W artykule poddano analizie dwa południowosłowiańskie herpetonimy, które można odpowiednio sprowadzić do prasłowiańskich prototypów *korvosъsъ (m.) oraz *guja (f.). Pierwszy wyraz jest przejrzystym morfologicznie złożeniem utworzonym w dobie prasłowiańskiej, oznaczającym pierwotnie gada ‘ssącego krowy’ (por. psł. *korva f. ‘krowa’; psł. *sъsati ‘ssać’). Drugi apelatyw *guja jest dziedzictwem indoeuropejskim i oznacza „krowiego” gada (ie. dial. *gu̯ou̯i̯ā f. ‘duży wąż niejadowity’ ← pie. *gu̯óu̯ii̯os adi. ‘krowi, związany z krową’, *gu̯ou̯ii̯óm n. ‘krowie mleko’), czyli mającego – w przekonaniu niektórych plemion indoeuropejskich – zamiłowanie do wysysania mleka krowom (por. wed. gavyā́ f. ‘pragnienie krowiego mleka’). Dokładnym odpowiednikiem prasłowiańskiego słowa *guja jest łaciński wyraz (sabińskiego lub italskiego pochodzenia) boa, bova (f.) ‘duży wąż niejadowity z rodziny połozowatych (lub pytonów)’ (< *bōi̯ā < prait. *gu̯ou̯i̯ā f.). Sabinowie lub inne plemiona starożytnej Italii niesłusznie oskarżały tego węża o wysysanie mleka krowom i stopniowe wyniszczanie stad bydła rogatego.
Literatura
Anton Bajec (red.), 1975: Slovar slovenskega knjižnego jezika. T. 2. Ljubljana: Slovenska akademija znanosti in umetnosti.
Bohdan Baranowski, 1967: Zanik tradycyjnego chowu krów oraz wierzeń i zabobonów z nim związanych na terenie obecnego województwa łódzkiego. Łódź: Łódzkie Towarzystwo Naukowe.
Wiesław Boryś, 2007: Etymologie słowiańskie i polskie. Wybór studiów z okazji 45-lecia pracy naukowej. Warszawa: Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy.
Carl Darling Buck, 1905: Elementarbuch der oskisch-umbrischen Dialekte. Heidelberg: Carl Winter’s Universitätsbuchhandlung.
Wanda Budziszewska, 1965: Słowiańskie słownictwo dotyczące przyrody żywej. Wrocław, Warszawa, Kraków: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk.
Benedykt Chmielowski, 1754: Nowe Ateny, albo Akademia wszelkiey scyencyi pełna. T. 1. Lwów: Drukarni J. K. Mości.
Rick Derksen, 2008: Etymological Dictionary of the Slavic Inherited Lexicon. Leiden, Bos-ton: Brill.
Davide Ermacora, 2017: The Comparative Milk-Suckling Reptile. Anthropozoologica 52/1. 59–81.
Vilim Frančić, 1987: Słownik serbsko-chorwacko-polski. T. 1. Warszawa: Wiedza Powszechna.
Patricia Gaillard-Seux, 2012: Le serpent, source de santé le corps des serpents dans la thérapeutique gréco-romaine. Anthropozoologica 47/1. 263–89.
Zygmunt Gloger, 1887: Zabobony i mniemania ludu nadnarwiańskiego tyczące ptaków, płazów i owadów. Kraków: Akademia Umiejętności.
Alemko Gluhak. 1993: Hrvatski etimološki rječnik. Zagreb: August Cesarec.
Jakub Kazimierz Haur, 1693: Skład abo skarbiec znakomitych sekretów oekonomiey ziemiańskiey. Kraków: Drukarnia M. A. Schedla.
Elwira Kaczyńska, 2019: Laconian βοῦα ‘Band of Boys’ as a Collective Noun. Graeco-Latina Brunensia 14/1. 93–103.
Jan Karłowicz, Adam Kryński, Władysław Niedźwiedzki, 1902: Słownik języka polskiego. T. 2. Warszawa: Kasa im. Mianowskiego.
Bartosz Jan Kołoczek (tłum.), 2020: Gajusz Juliusz Solinus, Zbiór wiadomości godnych uwagi albo Polihistor. Kraków: Towarzystwo Wydawnicze „Historia Iagellonica”.
Tadeusz Lewicki, 1956: Źródła arabskie do dziejów Słowiańszczyzny. T. 1. Wrocław: Zakład imienia Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk.
Erazm Majewski, 1889: Słownik nazwisk zoologicznych i botanicznych polskich. T. 1. Warszawa: Księgarnia Teodora Paprockiego i S-ki.
Erazm Majewski, 1892: Wąż w mowie, pojęciach i praktykach ludu naszego. Wisła 6/1, 6/2. 87–140, 318–371.
Robert Maltby, 1991: A Lexicon of Ancient Latin Etymologies. Leeds: Francis Cairns.
Ranko Matasović (red.), 2016: Etimološki rječnik hrvatskoga jezika. T. 1. Zagreb: Institut za hrvatski jezik i jezikoslovlje.
Mieczysław Mejor (tłum.), 1996: Sebastian Fabian Klonowic. Roxolania. Roksolania czyli ziemie Czerwonej Rusi. Warszawa: Instytut Badań Literackich.
Ireneusz Mikołajczyk, 2019: Gajusz Pliniusz Sekundus. Historia naturalna. T. 2. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.
Monier Monier-Williams, 1999: A Sanskrit-English Dictionary. Delhi: Motilal Banarsidass Publishers.
Henryk Perls, 1937: Wąż w wierzeniach ludu polskiego. Lwów: Drukarnia Naukowa.
Maks Pleteršnik, 2006: Slovensko-nemški slovar transliterirana izdaja. T. 1. Red. Metka Furlan. Ljubljana: Slovenska akademija znanosti in umetnosti.
Julius Pokorny, 1959: Indogermanisches etymologisches Wörterbuch. Bern, München: Francke Verlag.
Mikołaj Rychło, Krzysztof Tomasz Witczak, 2022: Proto-Indo-European Collective Nouns in -ii̯om: Lexical Evidence. The Journal of Indo-European Studies 50/1–2. 153–74.
Joseph Schütz, 1957: Noch ein Tabuwort für ‘Schlange’ im Slavischen. Ezikovedski izsledvanija v čest na akademik Stefan Mladenov / Studia linguistica in honorem acad. Stephani Mladenov. Red. Vladimir Georgiev. Sofia: Bălgarskata Akademija na Naukite. 333–36.
Petar Skok, 1971: Etimologijski rječnik hrvatskoga ili srpskoga jezika. T. 1. Zagreb: Jugoslavenska akademija znanosti i umjetnosti.
Franciszek Sławski, 22001: Słownik prasłowiański. Tom 8. Wrocław, Warszawa, Kraków: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, Wydawnictwo PAN.
André Vaillant, 1928: Serbo-croate gúja. Revue des études slaves 8/3–4. 243–45.
Krzysztof Tomasz Witczak, 2020: Baba, żaba i krowa, czyli rozważania o tym, jak dawne są ludowe wierzenia o żabie wysysającej mleko krowie. Slavia Occidentalis 77/1. 133–51.
Krzysztof Tomasz Witczak, Grażyna Habrajska, Mikołaj Rychło, 2022: Proto-Slavic Collec-tives in *-ьje from a Historical and Comparative Perspective. Slavistična Revija 70/2. 157–73.
Dagmar S. Wodtko, Britta Irslinger, Carolin Schneider, 2008: Nomina im indogermanischen Lexikon. Heidelberg: Universitätsverlag Winter.
Regina Wyżkiewicz-Maksimow, 2018: Węże i żmije w kulturze oraz języku polskim i serbskim. Języki i kultura Słowian. Pamięci Profesora Leszka Moszyńskiego. Red. Anita Gostomska, Dorota Żyłko. Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego. 168–84.
Владимир И. Георгиев, 1971: Български етимологичен речник. Т. 1. София: Издателство на Българската Академия на Науките.
[Vladimir I. Georgiev, 1971: Bălgarski etimologičen rečnik. T. 1. Sofija: Izdatelstvo na Bălgarskata Akademija na Naukite.]
Милош С. Московљевић, 2000: Речник савременог српског књижевног jезика с језичким саветником. Београд: Гутенбергова галаксија.
[Miloš S. Moskovljević, 2000: Rečnik savremenog srpskog književnog jezika s jezičkim savetnikom. Beograd: Gutenbergova galaksija.]
Петар Ж. Пантелић (red.), 1998: Српски митолошки речник. Београд: Етнографски институт САНУ.
[Petar Ž. Pantelić (red.), 1998: Srpski mitološki rečnik. Beograd: Etnografski institut SANU.]
Сретен Петровић, 2004: Српска митологија: у веровању, обичајима и ритуалу. Невен: Дерета.
[Sreten Petrović, 2004: Srpska mitologija: U verovanju, običajima i tritualu. Neven: Dereta.]
Митар Пешикан (red.), 1978: Речник српскохрватскога књижевног и народног jезика. Књ. 10. Београд: Институт за српскохрватски jезик.
[Mitar Pešikan (red.), 1978: Rečnik srpskohrvatskog književnog i narodnog jezika. Knj. 10. Beograd: Institut za srpskohrvatski jezik.]
Михаило Стевановић (red.), 1969: Речник српскохрватскога књижевног jезика. Књ. 3. Нови Сад, Загреб: Издавачко предузеђе Матице српске.
[Mihailo Stevanović (red.), 1969: Rečnik srpskohrvatskoga književnog jezika. T. 3. Novi Sad, Zagreb: Izdavačko preduzeće Matice srpske.]
Олег Н. Трубачев (red.), 1980: Этимологический словарь славянских языков. Праславянский лексический фонд. Том 7. Москва: Наука.
[Oleg N. Trubačev (red.), 1980: Ètimologičeskij slovar’ slavjanskih jazykov. Praslavjanskij leksičeskij fond. T. 7. Moskva: Nauka.]
Prenosi
Objavljeno
Kako citirati
Številka
Rubrike
Licenca
Avtorske pravice (c) 2023 Krzysztof Tomasz Witczak, Andrzej Kowalski, Mikołaj Rychło
To delo je licencirano pod Creative Commons Priznanje avtorstva 4.0 mednarodno licenco.
Slavistična revija (http://www.srl.si) is distributed under
Creative Commons, attribution 4.0 international.
Slavistična revija publishes fully open access journals, which means that all articles are available on the internet to all users immediately upon publication. Non-commercial use and distribution in any medium is permitted, provided the author and the journal are properly credited.
